Šta se dešava na Kosovu? Incidenti na sjeveru, Srbija podigla borbenu gotovost

Sirene za vazdušnu opasnost, suzavci, a navodno i detonacije i pucnji, odjekivali su u petak u opštinama na sjeveru Kosova, većinski nastanjene Srbima, u danu kada su gradonačelnici albanske nacionalnosti preuzeli dužnost. Dok su sukobi trajali, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić naredio je podizanje borbene gotovosti Vojske Srbije na najviši stepen i raspoređivanje duž administrativne linije sa Kosovom.

Šta je dovelo do incidenata na Kosovu?

Deset ljudi je lakše povrijeđeno u sukobima nakon što su se stanovnici okupili ispred državnih zgrada u većinskim srpskim opštinama – Zvečan, Zubin Potok i Leposavić, ali i u sjevernom dijelu Kosovske Mitrovice. Sukobi su počeli nakon što su vlasti na Kosovu odlučile da postave nove gradonačelnike etničkih Albanaca poslije aprilskih izbora koje su Srbi masovno bojkotovali.

Srpska manjina na Kosovu – koja čini oko pet odsto od 1,8 miliona stanovnika zemlje – bojkotovala je aprilske lokalne izbore u četiri sjeverne opštine, dozvoljavajući etničkim Albancima da preuzmu kontrolu nad lokalnim samoupravama. Beograd je podržao bojkot koji je uslijedio nakon što je srpska zajednica zahtijevala uspostavljanje obećane Zajednice srpskih opština koja je predviđena i u nekoliko sporazuma Beograda i Prištine, uz posredovanje Evropske unije.

Prošle sedmice, u sjevernom dijelu Kosovske Mitrovice, gdje živi najviše Srba, inauguracija novog predsjednika tog dijela opštine Erdena Atića prošla je bez incidenata.

Zašto su Srbi bojkotovali izbore?

Opštine na severu Kosova sa većinskim stanovništvom od novembra su bez gradonačelnika, jer su se Srbi, nezadovoljni cjelokupnim položajem, povukli iz svih lokalnih institucija. Vanredni izbori, poslije odlaganja, održani su 23. aprila ove godine, a ukupno je glasalo tek nešto više od 1.500 birača od 45.950 upisanih. Od toga je glasalo samo 13 Srba, izjavio je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić odmah poslije izbora, ukazujući na njihovu potpunu nelegitimnost. Dodao je i da nikada do sada nije zabilježeno da se glasanje organizuje u kontejnerima koje je postavila i obezbjeđivala policija.

Ističući da se „ovako nešto nije desilo u evropskoj istoriji od Drugog svjetskog rata“, Vučić je zaključio da su izbori „poraz i kosovskog premijera Aljbina Kurtija i Kvinte“, koju čine Amerika, Velika Britanija, Njemačka, Francuska i Italija. Poslije izbora, kosovski premijer Aljbin Kurti rekao je da će novoizabrani predstavnici biti „u službi svih građana“, dok su u Beogradu izbori nazvani „mrakom demokratije“.

Srpska lista, koja ima podršku Beograda, još ranije je saopštila da neće učestvovati na izborima za gradonačelnike sjevernog dijela Kosovske Mitrovice, Leposavića, Zvečana i Zubinog Potoka, nezadovoljna položajem Srba na Kosovu, ali prije svega odbijanjem prištinskih vlasti da formiraju Zajednicu srpskih opština (ZSO). ZSO je predviđena još Briselskim sporazumom potpisanim prije deset godina, ali do danas nije osnovana. Ova zajednica je predviđena i nedavnim sporazumom Beograda i Prištine, uz posredovanje EU, u makedonskom gradu Ohridu. Dok Srbija i dalje insistira na formiranju Zajednice srpskih opština, albanska strana traži priznanje Kosova, odnosno da to budu dva paralelna procesa.

Kakvo je trenutno stanje na Kosovu?

Nemiri su izbili u danu kada je dio Srba sa Kosova otputovao u Beograd da učestvuje na mitingu Srbija nade, koju organizuje vladajuća Srpska napredna stranka (SNS), na čelu sa Aleksandrom Vučićem, predsjednikom Srbije. Najveći incidenti zabilježeni su u opštini Zvečan. „Trenutno je u Zvečanu situacija kakva nije nikada bila, bar ja ne pamtim, a ni stariji sugrađani“, rekao je u popodnevnim satima Srđan Simonović, aktivista iz Zvečana za BBC na srpskom. Rekao je da je kosovska policija blokirala četiri ulice u centru. „To su one specijalne jedinice sa oklopnim vozilima i dugim cijevima. „Ako se sada prošetate centrom Zvečana, gdje je locirana opština, situacija je zastrašujuća i sve ulice koje vode ka opštini su blokirane“, kaže Simonović, direktor nevladine organizacije Humani centar Mitrovica, sa sjedištem u Kosovskoj Mitrovici.

Pored dešavanja u samom Zvečanu, situacija je napeta i u okolini, kaže Simonović. „Ono što je još strašnije je ogroman broj KFOR-ovih vojnika koji je okružio Zvečan sa svih strana“.

Šta kažu iz EU?

Evropska unija snažno je osudila sukobe između kosovske policije i demonstranata na sjeveru Kosova, za koje kaže da su pokrenuti pokušajima novoizabranih načelnika da uđu u opštinske zgrade, izjavio je portparol za vanjsku politiku Peter Stano.

Stano je izrazio žaljenje zbog napada na civilnu misiju EU-a Eulex. “Svi moraju preduzeti korake na smirivanju napete situacije i odmah uspostaviti mir. EU neće prihvatiti bilo kakve daljnje jednostrane ili provokativne akcije i prioritet se mora dati očuvaju mira i sigurnosti na terenu”, istaknuo je Stano.

Kakve su reakcije iz Amerike?

Američki državni sekretar Antony Blinken pozvao je premijera Kosova Aljbina Kurtija da hitno obustavi nasilne mjere na sjeveru Kosova i ponovo se usredsrijedi na dijalog koji se vodi uz posredovanje Evropske unije. Blinken je naveo da SAD osuđuju jednostrane akcije koje je sprovela vlada Kosova kako bi ušla u opštinske zgrade na sjeveru silom. Američki državni sekretar je naveo da su akcije Prištine protivne američkim i savjetima EU i da su „naglo i nepotrebno eskalirale tenzije potkopavaju napore Vašingtona da pomogne u normalizaciji odnosa Kosova i Srbije“. Naglasio i da će to imati posljedice po bilateralne odnose SAD sa Prištinom.

Foto: Freepik