Milioni koji se ne vide: Koliko zaista austrijske stranke troše na kampanje?

Kada se u Austriji održavaju izbori, predstavnici nekih industrija trljaju ruke. Stranke pumpaju milione u svoje kampanje – naručuju slogane, postavljaju plakate, plaćaju oglase i TV spotove, organizuju događaj za događajem. Ali, sve to ima svoje granice: da niko ne bi mogao „kupiti“ izbore, postoji zakonski limit za troškove kampanje. Godine 2019. stranke su smjele da potroše do sedam miliona eura, a od tada se iznos prilagođava inflaciji. Za parlamentarne izbore 2024. limit je iznosio 8,6 miliona eura. Ali, da li se taj limit stvarno poštuje?

U praksi, brojne stranke su više puta prekoračile ovaj limit i platile kazne. Revizori su 2017. godine utvrdili da je ÖVP, pod vodstvom Sebastiana Kurza, potrošio oko 13 miliona eura, šest miliona više nego što je zakon dopuštao. Još veće prekoračenje imao je Team Stronach 2013. godine, kada su u svoj prvi i posljednji parlamentarni izborni ciklus uložili oko 13,5 miliona eura. Obje stranke morale su da plate visoke kazne.

Ali austrijske stranke u izbornim godinama su trošile mnogo više nego što je službeno prijavljeno kroz evidentirane troškove kampanje, pokazala je analiza finansija stranaka „Trag novca“ (Die Spur des Geldes), koju provodi Der Standard.

Jedan od primjera je Narodna stranka (ÖVP), koja je 2019. godine zapravo potrošila 99,4 miliona eura, kada se saberu troškovi svih organizacija stranke – savezne, pokrajinske, opštinske. Dvije godine ranije, taj trošak je bio 96 miliona eura. U obje godine održani su parlamentarni izbori, a 2019. i izbori za EU.

I SPÖ je u izbornim godinama više puta prelazila 100 miliona eura (2013, 2015. i 2019.). Godine 2015. održani su pokrajinski izbori u Beču, Burgenlandu i Štajerskoj – skupi i važni za socijaldemokrate. U ostalim godinama njihovi izdaci bili su znatno niži.

Kod Zelenih je posebno upadljiva 2015. godina, kada su održani pokrajinski izbori: uložili su oko 28,5 miliona eura, što je četiri miliona eura više nego prethodne godine. Drugi vrhunac bio je 2017. godine, kada nisu prešli izborni prag od pet procenata i ispali iz parlamenta.

FPÖ trošila sve manje

U manjem obimu i druge stranke pokazuju slične obrasce. FPÖ je 2019. imala vrhunac troškova: 51,5 miliona eura, četvrtinu više nego prethodne godine. Tada je nakon Ibiza afere tirkizno-plava koalicija pukla, a FPÖ je pala s 26% na 16% pod Norbertom Hoferom. Od tada su njihovi izdaci stalno padali, i zbog slabih rezultata dobijali su manje finansijske podrške. Godine 2023. „Plavi“ su prijavili 29 miliona eura, najmanje od 2014.

Kod Neosa se vidi brz uspon u etabliranu stranku s odgovarajućim navikama trošenja: 2013. su potrošili nešto više od dva miliona eura, 2015. već sedam miliona, a 2019. rekordnih 14. Od tada njihovi izdaci variraju između deset i jedanaest miliona eura.

Ukupno, u „superizbornoj“ 2019. godini sve stranke su potrošile skoro 289 miliona eura – oko 50 miliona više nego prethodne godine. Najskuplja politička godina u novijoj istoriji Austrije bila je 2013: tada su stranke prijavile gotovo 302 miliona eura, pokazuju podaci analize Der Standarda. Ukupno su velike političke stranke između 2013. i 2023. potrošile zapanjujućih 2,8 milijardi eura – uključujući interne tokove novca između saveznog, pokrajinskog i opštinskog nivoa.

Pivske bačve u podacima

Prikazane sume su astronomske jer su prvi put sabrani svi troškovi, kako na saveznom tako i na pokrajinskom i opštinskom nivou. Kod velikih stranaka poput ÖVP-a i SPÖ-a, u izvještajima se mogu naći i računi za pivske bačve na lokalnim zabavama, ukoliko su uredno prijavljeni. Podaci jasno pokazuju razliku između starih, velikih stranaka sa skupom infrastrukturom i mlađih konkurenata koji rade uz manja sredstva.

Ipak, troškovi stranaka u izbornim godinama dodatno rastu u odnosu na „normalne“ godine – u obimu koji se ne može objasniti samo službeno prijavljenim troškovima kampanje.

Da li je to zakonski? Do 2022. gornja granica troškova važila je samo 82 dana pred izbore. Sve što se platilo prije ili poslije nije se računalo – pa čak ni troškovi izborne noći. Tako je ÖVP 2017. uspio da nekoliko dana prije početka zvanične kampanje plati oko 920.000 eura za marketinške poslove, što je otkrio Falter.

Moguće da je upravo to bio razlog za reformu Zakona o strankama 2022. Od tada su izborni troškovi definisani kao izdaci koji prelaze uobičajeni rad i služe izbornoj borbi – „bez obzira na datum računa ili datum plaćanja“. Da li će to spriječiti premašivanje troškova, tek treba da se vidi.

Prethodno astronomski troškovi bili su po starom zakonu legalni. Oni pokazuju, međutim, da tadašnji limit nije mogao spriječiti bogate stranke da vode materijalne bitke koje si manji igrači nikada ne bi mogli priuštiti. Takođe, jasno pokazuje koliko novca zapravo postoji u austrijskom partijskom sistemu.

Stranke plivaju u novcu, a ko to sve plaća?

Austrijske stranke dobijaju ogromne sume novca iz budžeta i spadaju među najizdašnije finansirane u Evropi. Samo prošle godine oko 37 miliona eura stranačkih sredstava otišlo je samo u pet parlamentarnih stranaka – najviše ÖVP-u, skoro 14 miliona. Ali tu nije kraj: dodatna sredstva idu klubovima u parlamentu i stranačkim akademijama, koje po zakonu služe „građanskom obrazovanju“. I pokrajine značajno finansijski pomažu svoje stranke.

Zvanično, cilj je da budu manje zavisne od velikih donatora. U praksi – javnost teško može da prati gdje novac završava. Ibiza-skandal iz 2019. otkrio je tajne dogovore i srušio vladu, pa je zakon pooštren. Ali izvještaji stranaka i dalje su nepregledni i puni rupa: samo finansijski izvještaj ÖVP-a za 2023. ima 225 stranica sitnih tabela.

Transparentnost postoji na papiru, ali građanima je i dalje gotovo nemoguće da razaberu kako se troši taj novac.

Foto: Freepik