Evropa kleči dok svijet gori: Zašto smo toliko nemoćni?

Dok su Sjedinjene Države nestabilne, Kina sve autoritarnija, a Rusija u potpunosti igra ulogu negativca, svijetu očajnički treba neko kome može da vjeruje. Postoji samo jedan kandidat za tu ulogu: Evropa. Nijedna druga zemlja ili region nisu toliko slobodni, razvijeni i vođeni pravim vrijednostima – i dovoljno veliki da budu primjer ostatku svijeta.

Ali za ovu ulogu nije dovoljno samo biti slobodan i razvijen, potrebno je biti i snažan i odlučan. A upravo tu Evropa zakazuje. Trenutno, Evropa ne djeluje nimalo snažno. Više djeluje kao slaba karika.

Zašto je Evropa slaba?

Prvo je došao takozvani trgovinski sporazum sa SAD. Kako je napisao Luis Garicano, sa Londonske škole ekonomije, to „nije bio sporazum, već predaja“. Evropa je napravila niz ustupaka, uključujući i prihvatanje carina od 15% na svoje ključne izvozne proizvode – i zauzvrat dobila ništa.

Zatim je uslijedilo okupljanje evropskih lidera u Bijeloj kući 18. avgusta. Ako postoji nešto što predsjednik Donald Tramp zna da izvede do perfekcije, to je stvaranje scene. Sjedio je u svojoj velikoj fotelji, iza ogromnog stola, dok su s druge strane, gotovo kao molioci koji se nadaju poslu u njegovom starom rijaliti programu The Apprentice, stajali lideri Njemačke, Francuske, Italije, Finske, Ukrajine i Ujedinjenog Kraljevstva, zajedno s predsjednicom Evropske komisije i generalnim sekretarom NATO-a. Nijedna slika ne bi mogla bolje pokazati ogromnu razliku u samopouzdanju – i u stvarnoj moći.

Ali ne postoji razlog zbog kog bi Evropa morala da kleči pred nepredvidivim američkim predsjednikom. Evropa ima znatno veću populaciju od SAD-a, a zbirni BDP Evropske unije, Velike Britanije i bogatih zemalja koje nisu u EU, poput Norveške i Švajcarske, gotovo da dostiže američki.

Odbrambeni sistem u rasulu

Istina je da slabost Evrope zapravo proizilazi iz njenih sopstvenih grešaka. Najveća od svih je – bezbjednost. Garicano to dobro objašnjava: „Ne možete dobiti trgovinski rat protiv vojske koja vas štiti.“ Prije šezdeset godina, opsesija francuskog predsjednika Charlesa de Gaullea idejom o nezavisnim evropskim odbrambenim snagama izgledala je kao tvrdoglava francuska posebnost. Danas izgleda proročanski. Ruska agresija je pokazala da je Evropa potpuno nezaštićena bez američkih bezbjednosnih garancija, a na njih se ne može osloniti sve dok je Tramp predsjednik.

Evropa ne čini dovoljno da riješi svoj bezbjednosni deficit. Tačno je da se izdvajanja za odbranu povećavaju. Od 28 evropskih članica NATO-a, njih 20 je 2024. trošilo više od 2% BDP-a na odbranu – što je porast od 0,6 posto za samo dvije godine. Ali to je i dalje daleko od 3,4% koliko troše SAD, ili 4,7% koliko se za 2025. predviđa da će trošiti Poljska.

Nabavka oružja u Evropi takođe je frustrirajuće rascjepkana, jer svaka zemlja pokušava da otvori radna mjesta kupovinom od domaćih proizvođača. Rezultat su neefikasnost i kašnjenja. Predloženi Evropski mehanizam za odbranu, u kojem bi učestvovala i Velika Britanija, a koji bi služio kao zajednička agencija za nabavke, mnogo je bolji put naprijed. Takođe, dobra privremena mjera jeste i ideja da se od SAD-a kupuje oružje koje je potrebno Ukrajini i istočnoj Evropi da bi bile bezbjedne.

Pitanje jedinstvenog tržišta i snažne valute

Sve to vodi do pitanja kako će Evropa platiti svoje ponovno naoružavanje? Evropska unija još nije završila ni uniju tržišta kapitala (koja bi kompanijama omogućila jeftinije zaduživanje širom kontinenta), ni bankarsku uniju (koja bi prekinula „začarani krug“ između banaka i nacionalnih vlada). Takođe, još uvijek nije stvoren trajni sistem obveznica koje bi EU izdavala zajednički, u ime svih članica. Veliki paket zajedničkog duga izdat je u vrijeme pandemije kovida kroz vanredne ovlasti, ali nije jasno da li će taj dug biti produžen kada dospije, a još manje da li će poslužiti kao osnova za nešto veće i trajnije.

To je šteta, jer bi zajedničke evropske obveznice donijele ogromne koristi. Ne samo da je ekonomski logično da se zajednička odbrana finansira kroz zajednički dug, već bi takve obveznice pomogle i da se euro pretvori u globalno sigurno sredstvo. A upravo sada je pravi trenutak za takvu promjenu.

Uostalom, zahvaljujući Trampovim potezima, dolar sve više liči na valutu zemalja u razvoju, a investitori širom svijeta traže alternativu. Sa stanovišta ulagača, obveznice koje bi bile garantovane od strane cijele EU, a ne podložne političkim i ekonomskim potresima pojedinačnih država, bile bi sigurnije i likvidnije. To bi značilo i niže kamatne stope, pa bi Evropa uštedjela mnogo novca.

Međutim, globalni euro bi vjerovatno bio i snažniji euro, a to brine političare iz ekonomija orijentisanih na izvoz, poput Njemačke i Holandije. Ipak, možda bi baš snažniji euro mogao da posluži kao savršeno opravdanje za završavanje još jednog ogromnog, a nedovršenog zadatka – stvaranje jedinstvenog evropskog tržišta.

EU bi trebalo da bude potpuno jedinstveno tržište za trgovinu svim robama i uslugama, ali istina je da mnoge prepreke i dalje postoje. Od svakih 100 eura dodate vrijednosti u evropskim zemljama, samo 20 eura robe prelazi granice i kreće se između zemalja. Za SAD, taj odnos je 45 od svakih 100 dolara. Ova skupa fragmentacija bila je jedna od glavnih tema opsežnog Draghi izvještaja o konkurentnosti EU, objavljenog u septembru 2024. – a koji sada skuplja prašinu na polici u Briselu.

Vrijeme za buđenje Evrope

Slabost Evrope prema spolja nastaje zbog njene slabosti iznutra. I pored velikih riječi o prosvijećenosti, politika na kontinentu i dalje je sitničava i kratkovida, kao u bilo kojoj lokalnoj opštini. Kada je bivša njemačka kancelarka Angela Merkel 2012. rekla da neće biti euroobveznica „dok je živa“, ona nije pokazivala dalekovidost, već je pokušavala da umiri lokalne nacionaliste u pivnicama.

A kada je, nedavno, liberalno-internacionalistički francuski predsjednik Emmanuel Macron učinio sve što je mogao da blokira trgovinski sporazum EU-Mercosur, samo je udovoljio domaćim farmerima. Ako Evropa dobija takvo vodstvo od svojih najistaknutijih lidera, šta onda obični Evropljani mogu da očekuju od ostalih političara na kontinentu?

Sa Trampom koji prijeti sa jedne strane i Putinom sa druge, Evropljani više ne mogu da priušte pasivnost svojih lidera. Jedini „dobar momak“ koji je preostao svijetu mora da preuzme odgovornost. Demokrati širom svijeta čekaju taj korak.

Foto: Freepik